KABIZLIK (KONSTİPASYON)

GENEL BAKIŞ;

Kronik kabızlık (kroinik konstipasyon) normal bağırsak hareketinin azalması ya da gaitanın zor yapılması durumunun birkaç haftadan uzun sürmesi durumunu tanımlamaktadır.
Kabızlık genellikle haftada 3 defadan daha az büyük abdeste çıkılması (defekasyon) durumunu tanımlamaktadır.
Her ne kadar dönem dönem kabızlık yaşanması çok sık rastlanan bir durum olsa da bazı insanlar yaşadıkları kronik kabızlık nedeni ile günlük aktivitelerini yerine getirmekte bile zorlanabilmektedirler. Kronik kabızlık ayrıca bağırsak hareketlerinin azalmasın nedeni ile insanların dışkılarını çok zor yapmalarına da neden olabilmektedir.
Kronik kabızlık tedavisi altta yatan nedene göre belirlenmektedir. Fakat yine de bazı vakalarda altta yatan neden hiç bulunamayabilmektedir.

KRONİK KABZILIK BULGULARI;

Kronik kabızlık aşağıdaki belirti ve bulgulara neden olabilmektedir;
Haftada 3 defadan daha az dışkılama,
Topak topak ya da sert dışkılama,
Bağırsak hareketlerinde zorlanma,
Dışkılamanın önünde bir engel varmış, Makatta bir tıkaç varmış hissi,
Dışkılama sonrasında tam boşalamama hissi olması,
Makattan ellerini kullanarak dışkıyı çıkarma ihtiyacı hissedilmesi ya da karına bastırarak dışkılama ihtiyacı hissedilmesi,
Eğer yukarıdaki şikayetlerden iki ya da daha fazlası sizde son 3 aydır mevcutsa kronik kabızlıktan bahsedilebilir.

NE ZAMAN DOKTORA GÖRÜNMELİYİM;

Eğer bağırsak alışkanlıklarınızda açıklanamayan ve devam eden değişiklikler hissediyorsanız doktorunuz ile görüşmeniz önerilir.

KABIZLIK NEDENLERİ NELERDİR?

Kabızlık en sık olarak sindirim sisteminde dışkının çok yavaş ilerlemesi ya da makattan etkin bir şekilde atılamaması nedeni ile gelişmektedir. Bu durumda dışkı sert ve kuru hale gelmektedir.
Kronik kabızlığın birçok nedeni olabilir;
Kalın bağırsaklarda ya da makatta (rektum) tıkanıklık olması; Kalın bağırsak ya da makatta tıkanıklık olması dışkının yavaşlamasına ya da durmasına neden olabilir.
Kalın bağırsak ve makatta tıkanıklık nedenleri aşağıda listelenmiştir;
Makat çevresindeki cillte küçük yırtıklar olması (anal fissür),
Bağırsakta tıkanıklık olması (bağırsak tıkanıklığı),
Kalınbağırsak kanseri,
Kalınbağırsağın daralması (kalın bağırsak striktürü),
Kalın bağırsaklara baskı yapan karın içinde başka kanser varlığı,
Makat kanseri (rektum kanseri),
Makatın vajene doğru fıtıklaşması (rektosel),
Kalın bağısak ve makat etrafındaki sinirler ile ilgili problemler,
Kalın bağırsak ve makat etrafındaki sinirler ile ilgili nöroloji problemler kasların kasılmasını etkileyerek dışkının geçişinde zorluk yapabilirler.
Bu nörolojik problemler aşağıda listelenmiştir;
Vücut fonksiyonlarının kontrol eden sinirlerin hasar görmesi (otonomik nöropati),
Multiple skleroz,
Parkinson hastalığı,
Spinal kord (omurilik) yaralanması,
Felç,
Dışkılamada görevli kaslar ile ilgili problemler; Bağırsak hareketlerinde görevli pelvik taban kasları ile ilgili problemler kronik kabızlığa neden olabilir.
Bu problemler aşağıda lsitelenmiştir;
Dışkının geçişinde gevşemesi gereken kasları gevşetememek (anismus),
Pelvik taban kaslarının kasılma ve gevşeme koordinasyonunda bozukluk (dissinerji),
Pelvik taban kaslarının zayıf olması,
Vücutta hormonları etkileyen durumlar; Vücutta sıvı dengesi hormonlar tarafından düzenlenmektedir.Vücutta hormon dengesini bozan hastalık ve durumlar kabızlığa nedne olabilirler.
Bu durumlar aşağıda listelenmiştir;
Şeker hastalığı (diabet),
Paratiroid bezlerinin fazla çalışması (hiperparatiroidizm),
Gebelik,
Tiroid bezinin az çalışması (hipotiroidizm),
Diabetes

KABIZLIK İÇİN RİSK FAKTÖRLERİ NELERDİR?

Kronik kabzılık riskini arttıran risk faktörleri aşağıda listelenmiştir;
İleri yaşta olmak,
Kadın olmak,
Susuz kalma (dehidratasyon),
Lifli besinlerden fakir beslenmek,
Fiziksel aktivitenin az olması ya da hiç olmaması,
Sedatifler, opioid türü ağrı kesiciler, bazı antidepresanlar ve bazı tansiyon ilaçlarının kullanımı,
Depresyon ya da yeme bozuklukları gibi ruh sağlığı problemleri,

KRONİK KABIZLIK KOMPLİKASYONLARI (İSTENMEYEN SONUÇLARI) NELERDİR?

Kronik kabızlık komplikasyonları aşağıda listelenmiştir;
Makat etrafındaki venlerin genişlemesi (hemoroid); Bağırsak hareketlerinde zorlanma makat çevresindeki venlerde basıncı arttırarak genişlemeye neden olabilir,
Makat çevresindeki ciltte yırtılma (anal fissür); Büyük ve sert bir dışkı makat etrafında ciltte küçük yırtıklara neden olabilir.
Dışkılama yapılamaması (fekal impaksiyon); Kronik kabızlık durumunda dışkı bağırsaklar içinde sertleşip birikerek bağırsakların tıkanmasına neden olabilmektedir.
Bağırsağın makattan dışarı çıkması (rektal prolapsus); Bağırsak hareketlerinde güçlük nedeni ile makatın bağlı olduğu bağırsak kısmı makat deliğinden dışarı fıtıklaşabilmektedir.

KABIZLIKTAN KORUNMA;

Aşağıdaki öneriler uygulanarak kronik konstipasyondan korunulabilir;
Sebzeler, meyveler, tam taneli tahıl, kepek içeren yüksek oranda fiber içeren lifli gıdalar ile beslenin,
Düşük lif içerikli madıra ürünleri, et ürünleri ve işlenmiş gıdaları daha az tüketin,
Bol bol sıvı tüketin,
Düzenli egzersiz yapmaya çalışın ve mümkün olduğunca aktif kalmaya çalışın,
Stres ile başa çıkmaya çalışın,
Dışkılama ihtiyacınız geldiğinde ertelemeyin,
Özellikle yemeklerden sonra dışkılama yapacak şekilde dışkılama alışkanlıklarınız için belirli bir düzen oluşturmaya çalışın,
Özellikle bebeklerde ve çocuklarda katı gıdalar ile baslenmeye başladıklarında yüksek lif ve fiber içerikli besinler ile beslenmelerine dikkat edin,

KABIZLIKTA TANI;
Genel fizik muayene ve parmakla makattan muayenenin yanıs sıra doktorunuz size kabızlık tanısı koyarken aşağıdakiş tetlerin yapılmasını da isteyebilir.
Aşağıda bahsedilen testler kronik kabızlık tanısının konulmsında ve altta yatan nedenlerin aydınlatılmasında doktorunuza yardımcı olabilir;
Kan analizi; Kalsiyum seviyelerinin yüksek olması ya da tirodi fonksiyonlarının düşük olmsı gibi sistemik nedenlerin araştırılması için kullanılır.
Röntgen; Bağırsaklarda tıkanıklık olup olmadığı ya da kalınbağırsak içinde dışkı olup olmadığının kontrolu amacıyla kullanılır.
Rektum ve sigmoid kolonun (kalın bağırsakların alt kısmı) incelenmesi (rektosigmoidoskopi); Bu işlem sırasında doktorunuz ucunda kamera ve ışık sistemi olan ince bir cihazla makatınızdan girerek rektum ve kalın bağırsakların alt kısımlarının inceleyebilmektedir.
Rektum ve tüm kolonun (tüm kalın bağırsaklar) incelenmesi; Bu işlem yine ucunda kamera ve ışık sistemi olan ince esnek bir aletle yapılır, rektum ile birlikte tüm kalın bağırsaklar incelenebilmektedir.
Anorekatol manometri (makat kaslarının fonksşyonlarının incelenmesi); Bu işelmde doktorunuz ucunda balon sistemi olan bir aleti makatınızda içeri sokar ve onu içerde şişirdiktensonra geriye makat bölgesinde doğru çeker. Bu işlem sayesinde doktorunuz bağırsak hareketleri ile makattaki kasların arasındaki koordinasyonu inceleyebilmektedir.
Balon Expulsiyon Testi (makat kaslarının hızının değerlendirilmesi); Sıklıkla anorektal manometre ile birlikte kullanılır. Bu test ile makat içinde şişrilen içi sıvı dolu balonun ne kadar sürede hasta tarafından dışarı atılabildiği ölçülmektedir.
Kolonik Geçiş Çalışması; Bu çalışmada içersinde ya radyoopak madde ya da kablosuz kayıt cihazı bulunan bir kapsül hasta tarafından yutulur. Yutulan bu kapsülün kalın bağırsaklar içerisindeki hareketleri 24-48 saat süre ile ya dışardan röntgen ile takip edilir ya da içerisindeki kayıt cihazı ile kaydedilir.
Bazı vakalarda aktiflenmiş radyokarbon içeren besinler hasta tarafından yenilir ve dışardan özel bir kamera ile bu besinlerin ilerleyişi kayıt altına alınır (sintigrafi). Doktor besinlerin kalın bağırsaklarda nasıl hareket ettiğini herhangi bir bağısak kas disfonksiyonu olup olmadığını araştırır.
Defekografi yani rektumun dışkılama sırasında röntgen ile incelenmesi; Bu işlem sırasında doktorunuz makatınızdan içeri baryumdan yapılan yumuşak bir maddeyi sokar. Daha sonra sizden bu baryum içeren maddeyi dışkı gibi dışkılamnız istenir. Yapılan bu baryumlu inceleme ile herhangi bir prolapsusu varlığı, kas fonksiyon bouzkluğu ya da kas hareketleri arasında herhnagi bir koordinasyon bozukluğu ortaya konabilir.
MRI defekografi; Bu işlem sırasında baryumlu defekografide olduğu gibi doktorunuz kontrast jeli makatınızdan içeri sokar daha sonra bu jeli dışkılamnız istenir. MRI ile dışkılama yapan kasların fonksiyonları değerlendirilir. Bu işlem ile ayrıca rektosel ya da rektal prolapsus gibi kabızlık yapabilen nedenlere de tanı konabilmektedir.

KABIZLIKTA TEDAVİ;
Kronik kabızlıkta tedaviye sıklıkla diyet ce yaşam tarzı değişiklikleri ile başlanır amaç dışkının bağırsaktaki harerketlerini hızlandırmaktır. Eğer bu değişiklikler yardımcı olmazsa doktorunu ilaç tedavileri ya da cerrahi önerebilir.

Diyet ve yaşam tarzı değişiklikleri;
Doktorunuz kabızlık şikayetlerinizi çözebilmek için aşağıdaki değişiklikleri önerebilir;
Diyetinizde lifli gıdaları arttırın; Diyette lifli gıdaların arttırılması dışkının ağırlığını arttırarak bağırsaklarda dışkının hareketlerinin hızlanmasına yardımcı olacaktır. Her gün yavaş yavaş diyetinizdeki taze sebze ve meyve içerğini arttırın. Tam tahıllı ekmek ve unları tercih edin.
Doktorunuz size her gün belirli bir gramajda fiber içerik tüketmenizi önerebilir. Genellikle günlük her 1000 kaloride 14 gram fiber tüketilmesi önerilir.
Günlük diyetinizde biranda fiber ve lifli gıdaları arttırırsanız bağısakta gaz oluşumu artabilir bu nedenle hedefinizi birkaç hafta içinde diyette lifli ve fiberli gıdaların basamak basamak arttırılması olarak belirlemelisiniz.
Haftanın birçok gününde egzersiz yapın; Fiziksel aktivite bağırsak kaslarının aktivitesini arttırmaktadır. Haftanın birçok gününde egzersiz yapmayı alışkanlık haline getirmeye deneyin. Eğer daha önce egzersiz yapan birisi değilseniz egzersiz yapmak için yeterince sağlıklı olup olmadığınızı doktorunuza danışınız.
Dışkılama ihtiyacını ertelemeyin; Herhangi bir dikkat dağıtıcı olmadan ve aceleye getirmeden dışkılama ihityacınızı yerine getirin. Dışkılama için kendinize yeterince zaman ayırın.
Laksatifler; Piyasada birkaç çeşit laksatif mevcuttur. Her biri farklı bir şekilde bağırsak hareketlerini kolaylaştırmaktadır.
Aşağıdaki laksatifleri reçetesiz olarak da alabilirsiniz;
Fiber Takviyeleri; Fiber takviyeleri dışkınızın daha hacimli hale gelmesini sağlar. Dışkı daha yumuşak ve daha kütleli hale geldiğinden daha kolay atılır. Fiber takviyeleri Psyllium, Kalsiyum polikarbophil ve Metilselülozdur.
Uyarıcılar; Uyarıcılar Bisakodil ve Sennosides bağırsakların kasılmasına yardımcı olurlar.
Osmotikler; Osmotik laksatifler hem bağırsak hareketlerini arttırırı hem de bağırsaklardan dışkının geçişi sırasında sıvı sekresyonunu arttırırlar. Ağızdan alınan Magnezyum Hidroksit, Magnezyum sitrat, Laktuloz ve Polietilen glikol bunlara örnektir.
Kayganlaştırıcılar; Mineral yağları gibi kayganlaştırıcılar dışkının bağısaklarda daha rahat hareket etmesini sağlarlar.
Dışkı yumuşatıcılar; Dakusat Sodyum ve Dakusat Kalsiyum gibi dışkı yumuşatıcılar bağırsaklardan sıvı çıkışını sağlayarak dışkının daha nemli hale gelip yumuşamasını sağlarlar.
Enema ve supozituarlar; Makattan uygulanan sabunlu ya da sabunsuz olabilen enemalar dışkının yumuşamasında ve bağırsakların hareketlenmesinde faydalı olabilmektedirler. Gliserin bisakodil supozituarları (makattan uygulanan tabletler) dışkının kayganlaşmasında ve bağısak hareketlerinin arttırılmasında etkili olabilmektedirler.

Diğer Tedaviler;
Eğer reçetesiz satılan ilaçlar kornik kabzılık şikayetinizin çözümünde etkili olmuyorsa ve özellikle irritable kolon sendromunuz varsa doktorunuz size reçete ile satılan ilaçlardan önerebilir. Bu ilaçlar bağırsaklarınıza daha çok sıvı geçmesini sağlarlar.
Kronik kabızlık şikayeti tedavisinde kullanılan çok miktarda ilaç söz konusudur;
Lubiproton, Linaklotid ve Plekanatid; Hem bağırsaklara daha çok sıvı geçişini sağlar hem de bağırsak hareketlerini hızlandırırlar.
Seratonin 5-hidroksitriptamin 4 reseptörleri; Prukaloprid dışkının bağırsaklarda daha rahat hareket etmesine yardımcı olur.
Periferde etkili Mu-reseptör antagonistleri; Eğer kabızlık hastanın kullandığı Opioid ağrı kesicilere bağlı ise Periferde etkili Mu-reseptör antagonistleri (naloxegol, Metilnaltrekson) opiodilerin bağırsak üzerindeki etkilerini geri çevirerek bağırsak hareketlerine yardımcı olurlar.

Pelvik taban kaslarının eğitimi;
Biyofeedback terapist eşliğinde uygulanan, terapistin kullanıdğı cihazlarla hastaya pelvisteki kasların gevşetilmesi ve kasılmasının öğretildiği yöntemdir. Dışkılama sırasında doğru kasların gevşetilmesi dışkılama sırasında dışkının daha rahat dışarı çıkarılmasına yardımcı olabilmektedir.
Biyofeedback seansları sırasında özel bir katater hastanın makatından içeri sokularak kas gerginlği ölçülür. Terapist size hangi kasları kasıp gevşeteceğiniz konusunda yol gösterir. Kaslarınızın gerginliğini ölçen cihaz ses ya da ışık kullanarak hangi kasları kasıp hangi kasları gevşeeceğinizi anlamanıza yardımcı olur.

Cerrahi;
Eğer diğer tedavileri denediğiniz halde kronik kabzılık şikayetiniz devam ediyor ve kronik kabızlık şikayetinizin altındaki neden blokaj, rektosel ya da darlk kaynaklı ise cerrahi uygun bir tedavi seçeneği olabilir.
Diğer hastalar için eğer hastalar mevcut tedavi yöntemlerini denemişler ama sonuç alamamışlarsa anormal şekilde hareket olan bağırsak kısmının çıkarılması bir tedavi seçeneği olabilir. Tüm kalın bağırsağın çıkarılması çok nadiren tercih edilen bir tedavi yöntemidir.

Alternatif tıp;
Birçok insan tamamlayıcı tıp ya da alternatif tıp tedavi yöntemlerini kabızlık şikayetlerinin çözümünde kullanmaktadırlar. Burada vurgulanması gereken bu tür tedavi yöntemlerinin etkinlikleri yeterince değerlendirilmemiştir. Bifidobakteriyum veya Laktobasillus gibi probiyotiklerin kullanımı faydalı olabilir fakat etkinliklerinin net olarak ortaya konulabilmesi için daha fazla çalışmaya ihtiyaç vardır.
Fruktooligosakkarid birçok meyve ve sebzede bulunan doğal bir şeker türüdür ve kronik kabızlık şikayetinde faydalı olabilmektedir.
Son zamanlarda ayrıca akupunkturun da kronik kabızlık için kullanımına dair çalışmalar yapılamaktadır.
PROF.DR.İBRAHİM YILDIRIM
YAZININ TÜM İÇERİĞİ SADECE BİLGİLENDİRME AMAÇLIDIR KESİNLİKLE TIBBİ BİR TAVSİYE OLARAK ALGILANMAMALIDIR.